Leger- en vlootfilm

Samenvatting

Propagandafilm over het Nederlandse leger.

Holland neutraal luidt de ondertitel van deze film, die moest laten zien dat de Nederlandse strijdkrachten op alles zijn voorbereid om de Nederlandse neutraliteit in de Eerste Wereldoorlog te garanderen. De ruim tweeënhalf uur durende film werd in 1917 door Willy Mullens gemaakt, toen andere West-Europese legers murw waren geslagen na drie jaar in de loopgraven. De beelden in de Leger- en vlootfilm zijn relatief opgewekt, aangezien het Nederlandse leger wel mobiliseerde maar niet participeerde in de oorlog.

Mullens toont vooral de oefeningen van de verschillende legerafdelingen. Allerlei onderwerpen passeren de revue: sport, de militaire wielrijders, legerhonden, het Nederlandse Rode Kruis, de bevoorrading, dierenverzorging, de wasserij, het leggen van mijnen, de cavalerie, de genie, het werpen van handgranaten, een munitiefabriek, toneel, een autoradiostation, motorrijders, onderzeeërs en seinen. De tien delen waarin de film volgens de regisseur is ingedeeld worden niet met tussentitels aangeduid en zijn ook niet op inhoudelijke gronden te onderscheiden. Alleen de twee laatste delen, die samen de 'vlootfilm' vormen, horen duidelijk bij elkaar.

De oefeningen worden geduldig en monter uitgevoerd, oorlogsdreiging lijkt ver weg. Wel is koningin Wilhelmina op verschillende momenten in de film nadrukkelijk aanwezig, onder meer bij de inspectie van de huzaren. Ook rijdt ze sportief paard op een onpraktisch dameszadel (een koningin droeg geen broek). Uit sommige beelden spreekt een bijna ontroerende naïviteit. Zo is te zien hoe wielrijders één voor één mét fiets aan een kabel een kanaal oversteken, hoe een militair fanfarekorps met grote trom en zwaar koper een smalle pontonbrug oversteekt, hoe soldaten massaal hun vingers in hun oren stoppen als de artillerie wordt afgevuurd. Opvallend is de grote rol van honden, paarden en postduiven in het leger. De training, verzorging en verpleging van deze dieren krijgt veel aandacht.

Wie moest worden overtuigd van de solide basis van de Nederlandse neutraliteit wordt duidelijk uit een folder bij de vertoning in de Haagse Residentie-Bioscoop: 'Het doel van den film is om aan het Nederlandsche Volk, aan de bewoners van onze Koloniën en aan het buitenland een indruk te geven, dat onze weermacht, met de haar ten dienste staande middelen eene vergelijking met de buitenlandsche strijdmachten gerust kan doorstaan.' De uitdrukking 'indruk geven' kan letterlijk genomen worden: er moest gesust worden. Juist opperbevelhebber C.J. Snijders was altijd pijnlijk uitgesproken in zijn overtuiging dat de Nederlandse neutraliteit op termijn niet te handhaven was. Herhaaldelijk heeft Snijders voorgesteld om aansluiting bij Duitsland te zoeken, omdat het voorbeeld van België liet zien dat weerstand bieden bij een confrontatie toch een verloren zaak was.

Vanwege dit - in 1918 steeds openlijker - standpunt zou Snijders overigens één van de meest omstreden figuren uit deze episode van de Nederlandse geschiedenis worden. De folder houdt de moed erin: 'Te veel wordt vaak het oog gevestigd op datgene, wat buiten onze landsgrenzen geschiedt, te breed worden dikwijls de eigen onvolkomenheden uitgemeten.' Kortom: om defaitisme te voorkomen was een zekere mate van kleingeestigheid noodzakelijk.