Filmforum en het verdict tegen de Nederlandse speelfilm

In oktober 1957 werd er in het blad Filmforum een Open Brief aan de producenten van Nederlandse speelfilms gepubliceerd. De brief was ondertekend door zeven Nederlandse filmcritici: Jan Blokker, Charles Boost, Janus van Domburg, Han G. Hoekstra, Anton Koolhaas, H.J. Oolbekkink en H. Wielek. In het schrijven werd afgerekend met de Nederlandse speelfilm. Zij was van ondermaatse kwaliteit. Men pleitte er voor speelfilms in het vervolg te laten regisseren door documentairemakers - of anders in het geheel te stoppen met het produceren van speelfilms.

Directe aanleiding voor de brief waren de eerste speelfilms die gemaakt waren met ondersteuning van het Productiefonds voor de Nederlandse Film. Zowel De vliegende Hollander van Gerard Rutten als Kleren maken de man van de Duitse regisseur Georg Jacoby waren inderdaad weinig gelukkige films en droegen niet bij tot een verhoging van de kwaliteit van de Nederlandse speelfilm. En dus was er behoefte aan enige bezinning - aldus de ondertekenaars.

Financiële ondersteuning

Het Productiefonds was in november 1956 met steun van de overheid en de Nederlandse Bioscoopbond (NBB) opgericht om de productie van speelfilms te stimuleren. Deze was na de Tweede Wereldoorlog nog maar moeizaam opgang gekomen en hoewel met Een koninkrijk voor een huis!, De dijk is dicht, Sterren stralen overal en Ciske de Rat vier films waren geproduceerd die om en nabij het miljoen of meer toeschouwers hadden getrokken, was er geen sprake van een echte speelfilmindustrie. Het was aan het Fonds de financiële voorwaarden te scheppen voor een gezond klimaat waarin de speelfilm tot bloei kon komen.

Dit was ook het streven van de ondertekenaars van de open brief. Van Domburg had zich al eerder uitgesproken voor een verbetering van het Nederlandse filmklimaat en hij had de overheid en het filmbedrijf geboden hier aan een bijdrage te leveren. Maar Van Domburg had het bij verbetering vooral ook over de kwaliteit en voerde de door de vooroorlogse Filmliga verwoorde criteria voor de 'goede film' nog hoog in het vaandel.

Keerpunt

Uiteindelijk bleken van de zeven ondertekenaars van de brief er maar drie achter de inhoud te staan: Blokker, Hoekstra en Koolhaas hadden de tekst niet eens ter inzage gekregen en Oolbekkink trok zich terug - alhoewel hij de tekst wel gelezen had. Koolhaas verliet boos de redactie van Filmforum en Van Domburg en Blokker (recensent voor het Algemeen Handelsblad) zouden de strijdbijl op pakken en elkaar als eeuwige opponenten blijven bestrijden.

Blokker was intussen al met Bert Haanstra - en onder leiding van oudgediende producent Rudi Meyer - bezig aan het scenario van Fanfare. De film zou oktober 1958 in première gaan, twee maanden na Fons Rademakers' eersteling Dorp aan de rivier. Fanfare werd luid bejubeld en een groot succes bij het publiek. De meningen over Dorp aan de rivier waren verdeelder, maar de film werd wel genomineerd voor de Oscar voor beste niet-Engelstalige film. Voor de eerste maal in de Nederlandse filmgeschiedenis viel een Nederlandse speelfilm deze eer te beurt.

Het waren de eerste tekening van een renaissance van de Nederlandse speelfilm die zich in de volgende twee decennia zou ontwikkelen tot een volwassen speelfilmindustrie.

De Open Brief was alweer snel vergeten. Wel claimde Van Domburg zijn gelijk. In Filmforum schreef hij naar aanleiding van de première van Fanfare: 'De documentaire stijl was de enige redding uit de impasse, zoals hij de enige redding is uit àlle filmimpasses'.

gerelateerde pagina's

De criticus als hoeder

Na de Tweede Wereldoorlog wilde de Nederlandse Bioscoopbond (NBB) weer de oude, vooroorlogse orde herstellen: een gesloten filmbedrijf waarin bij de NBB aangesloten distributeurs, vertoners en producenten onderling de regels bepaalden. Er kwam echter oppositie vanuit het buitenland. Amerikaanse...

Eindelijk steun voor de Nederlandse speelfilm

Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de houding van de Nederlandse overheid ten opzichte van de film ingrijpend. Voor de oorlog bepaalden vooral onderwerpen als filmkeuring en belastingtarieven de verhouding tussen de overheid en de Nederlandse filmindustrie. Na de oorlog werd de relatie...

De Nederlandse documentaire in de bioscopen: Alleman en de jaren zestig

In zijn boek Hollands Hollywood uit 1995 geeft Henk van Gelder een beschrijving van alle Nederlandse speelfilms die tot 1994 gaan gemaakt. Het is een lange opsomming van titels waarbij Van Gelder zich wel enkele vrijheden heeft veroorloofd. Zo slaat hij de stille film over en begint hij met de...